CZASOWNIKI MODALNE – WYRAŻANIE MOŻLIWOŚCI: CAN

CAN jako czasownik modalny wyraża trzy znaczenia: możliwość (possibility), zdolność fizyczną (ability) oraz jako ekwiwalent MAY – pozwolenie (permission). Warto również zapamiętać, że CAN w znaczeniu możliwość może przyjmować czasownik w formie ciągłej.

MOŻLIWOŚĆ NA DWA SPOSOBY

a) possibility – w tym znaczeniu CAN jest częściej stosowane w przeczeniach i pytaniach, niż w twierdzeniach, w których napotyka „konkurencję” ze strony MAY. Dzieje się tak dlatego, że CAN wyraża możliwość teoretyczną, zaś MAY możliwość faktyczną. Porównajmy :

The road can be blocked. (Droga może być zablokowana – w szerszym znaczeniu: Zablokowanie tej drogi jest możliwe – np., z wojskowego punktu widzenia.)

The road may be blocked. (Droga może być zablokowana – w szerszym znaczeniu: Możliwe, że w droga jest teraz zablokowana – np., z punktu widzenia podróżujących samochodem.)

A oto inne przykłady zdań zawierających CAN w znaczeniu możliwość:

Anybody can make mistakes. (Każdy się może pomylić.)

This picture can be a Chagall. (Ten obraz to może być „Chagall”.)

He can be waiting for you at the station. (On może na ciebie teraz czekać na dworcu.)

W ostatnim przykładzie CAN połączone z be waiting wyraża możliwość, która zachodzi akurat właśnie w tej chwili. Gdyby zostało powiedziane: He can wait for you at the station. (On może na ciebie poczekać na stacji), odnosiłoby się to raczej do przyszłości.

STRONA BIERNA

Najłatwiej rozpoznać CAN w znaczeniu możliwość w wypowiedziach w stronie biernej – dzieje się tak dlatego, że w tego typu konstrukcjach CAN innych znaczeń po prostu nie przybiera:

This game can be played by young children. (Ta gra może być rozegrana przez małe dzieci.)

Natomiast w zdaniu: Young children can play this game. (Małe dzieci mogą (są w stanie) rozegrać tę grę.), nie wyrażamy możliwości, a jedynie zdolność fizyczną – w tym przypadku zdolność małych dzieci do zrobienia czegoś.)

ODNIESIANIA DO PRZYSZŁOŚCI

CAN w znaczeniu możliwość jest także bardzo często używane do wyrażenia sugestii na przyszłość, co w praktyce często staje się „taktownym” przynagleniem:

We can see about that tomorrow. (Pogadamy o tym jutro.)

Can you come tomorrow? (Czy możesz przyjść jutro?)
… i obyśmy nigdy na taką naszą prośbę, jak w przykładzie ostatnim nie usłyszeli: I can, but I won’t. – Mogę, ale nie przyjdę.

Inne przyszłe „sugestie”:

Can he still be active after all these years?

That man cannot be your father.

He can’t be working at this hour.

Czy po tylu latach nadal może być aktywny?

Ten człowiek nie może być twoim ojcem.

Nie może pracować o tej porze.

ZDOLNOŚĆ „FIZYCZNA”

b) ability – CAN w sensie zdolności fizycznej jest używane szczególnie często. Dzięki temu znaczeniu możemy wskazać na potencjalną (teoretyczną) zdolność, lub stałą umiejętność podmiotu zrobienia czegoś:

He can speak English but he can’t write very well. (Umie mówić po angielsku, ale nie umie zbyt dobrze pisać.)

He can’t drive a car. (Nie umie prowadzić samochodu.)

Warto przy tym zapamiętać, że formalny odpowiednik CAN w tym znaczeniu – BE ABLE TO – pozwala na odróżnienie konstrukcji w czasie przeszłym:

He was able to catch the 9.15 train. (Był w stanie złapać pociąg o 9.15.)

*He could catch the 9.15 train. (w tym znaczeniu COULD jest tutaj użyte po prostu niepoprawnie.) Ale:

I was able to get the tickets yesterday.

I couldn’t get the tickets yesterday. (tutaj COULDN’T zachowuje sens zdolności fizycznej.)

Porównajmy także:

I was able to make myself heard.

Czyli jakby: Udało mi się być słyszanym.

Ale nie możemy powiedzieć:

*I was able to be heard.

ZMYSŁY I PERCEPCJA

Zwróćmy również uwagę na to, że w połączeniu z czasownikami wyrażającymi percepcję, CAN jest używane w miejscu nieistniejącej formy ciągłej:

I can hear you.

Ale raczej nie powiemy: *I am hearing you.

Jednak przy opisywaniu stanów intelektualnych, tak jak w: I can not understand you. – CAN traci swoje znaczenie modalne i praktycznie nie różni się od: I don’t understand you.

WYRAŻANIE POZWOLENIA

c) Permission – ostatnim omawianym tutaj znaczeniem CAN, poza możliwość (possibility) i umiejętność (ability), jest pozwolenie (permission).

W obszarze tego znaczenia CAN, szczególnie w American English, dość skutecznie konkuruje z MAY, który to czasownik modalny – w jednym ze swoich zastosowań – także wyraża pozwolenie. (CAN stanowi tutaj po prostu mniej formalny odpowiednik MAY.) Porównajmy:

A: Can/may I smoke in here? (= Am I allowed to smoke here?)

B: Yes, you can/may. (= I will permit you to do so.)

Ponieważ jednak o MAY będzie mowa w kolejnych rozdziałach, naszych lekcji, zatrzymajmy się teraz przy pozwoleniu wyrażanym poprzez CAN:

Residents can use the parking lot with no extra charge. (Mieszkańcom wolno używać parkingu bez żadnej dodatkowej opłaty.)

You can’t go swimming. (Nie wolno ci iść pływać.)

You can come or you can not come, as you wish. (Wolno ci przyjść i wolno ci nie przyjść, jak sobie życzysz.)

Bywa i tak, że czasami dajemy pozwolenie – z góry wiedząc, że i tak nikt z niego nie skorzysta. Mowa tutaj oczywiście o wypowiedziach ironicznych, (czy też sarkastycznych), tak jak w:

You can jump in the lake. (Możesz skoczyć do jeziora – czyli w szerszym znaczeniu, podobne do polskiego: Idź się utop.)

ZASTOSOWANIA PERFEKTYWNE CZYLI „UPRZEDNIE”

Do trudności można także zaliczyć poprawne budowanie (i używanie!) konstrukcji zawierających CAN HAVE. Na szczęście, bardzo rzadko są one stosowane poza pytaniami i przeczeniami. Zwykle poprzez użycie CAN HAVE będziemy chcieli wyrazić możliwość w określonej (THEN) lub nieokreślonej (BEFORE) przeszłości. (Podane poniżej przykłady zostały w kilku przypadkach rozbudowane o dodatkowe opisy sytuacyjne):

Last week I saw a woman wearing a kimono. She must have been a Japanese. She CAN’T HAVE been Egyptian. (W ubiegłym tygodniu widziałem kobietę ubraną w kimono. To musiała być Japonka. To nie mogła być Egipcjanka.)

He proved that he hadn’t been in New York on the 10 June. Therefore he CAN’T HAVE committed the robbery. (Udowodnił on, że 10 czerwca nie przebywał w Nowym Jorku. Zatem nie mógł on popełnić tego rabunku.)

Where CAN she HAVE gone? She CAN’T HAVE gone to school. It’s Sunday. (Gdzie ona mogła pójść? Nie mogła pójść do szkoły. Dzisiaj jest niedziela.)

Nie jest jednak regułą, że CAN HAVE nie pojawia się w twierdzeniach:

She can have been there and gone by now. (Mogła tam być i już pójść teraz.)

Zainteresujmy się także wypowiedzią, w której CAN HAVE jest połączone z formą ciągłą po to, aby zaznaczyć, że coś się mogło DZIAĆ, a nie tylko, że coś się mogło STAĆ:

She can have been doing the homework while waiting for us. (Ona mogła odrabiać lekcje podczas gdy na nas czekała.)

A CO Z MOWĄ ZALEŻNĄ?

W przeszłej mowie zależnej CAN jest zastępowane poprzez COULD bez zmiany znaczenia:

I said that my grandmother could be very unpleasant at times. (możliwość)

Powiedziałam, że moja babcia potrafi być czasami bardzo nieprzyjemna.

My father could speak ten languages. (zdolność)

Mój ojciec mówił w dziesięciu językach.

Albo można to zrozumieć jako: Mój ojciec znał dziesięć języków

When I was a boy, I could travel at half-price. (pozwolenie)

Kiedy byłem chłopcem, mogłem podróżować za pół ceny.

SixPack English

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o czasownikach modalnych i wynieść swój angielski na wyższy poziom, to zapraszamy do zapoznania się z ofertą naszych kursów SixPack English. To autorska metoda nauki języka angielskiego przeznaczona do samodzielnej nauki. Nasze kursy to lekcje wideo i audio, zeszyt ćwiczeń jest dodatkiem, który pomoże uporządkować Ci zdobytą wiedzę. Z kursami SixPack English w 3 miesiące przełamiesz bariery językowe i zaczniesz porozumiewać się bez stresu!