PRECZ Z CZASAMI! BEZOKOLICZNIK I IMIESŁOWY

CZASOWNIKI NIEOSOBOWE W JĘZYKU ANGIELSKIM - CZYM SĄ I JAK ICH UŻYWAĆ?

Zawsze interesuje nas problem „czasów” – tyle tylko, że teraz będziemy mówić o tym jak je… omijać. A można to robić przy pomocy tzw. czasowników nieosobowych.

Czasowniki nieosobowe (nonpersonal lub: nonfinite) najczęściej funkcjonują jako ZREDUKOWANE zdania podrzędne, a ściślej mówiąc, jako skondensowane orzeczenie zdania podrzędnego w zdaniu złożonym. Należą do nich bezokoliczniki (infinitives), imiesłowy (participles) i formy odsłowne (gerunds). Na przykład, zdania złożone typu:

I was glad when I heard of your success.

It all depends on whether you’ll do it in the right way.

He suggested that we should leave the room immediately.

When we heard the noise, we stopped.

mogą być wyrażone w bardziej „zwartej” formie jako:

I was glad TO HEAR of your success. (INFINITIVE) (Byłem rad usłyszeć o twoim sukcesie.)

It all depends on your DOING it in the right way. (GERUND) (Wszystko zależy od twojego zrobienia tego we właściwy sposób.)

He suggested our immediately LEAVING the room. (GERUND) (Zasugerował nasze natychmiastowe opuszczenie pomieszczenia.)

HEARING the noise, we stopped. (PARTICIPLE) (Słysząc hałas, zatrzymaliśmy się.)

Czasowniki nieosobowe mogą występować w formach perfektywnej lub nieperfektywnej, aby pokazać „równoczesność” albo „uprzedniość” zdarzeń wobec czasu wyrażonego w zdaniu głównym. Podobnie jak czasowniki osobowe, mogą one również sygnalizować aspekt prosty i ciągły oraz stronę – czynną lub bierną. Nie wyrażają one jednak osoby (stąd ich nazwa „nieosobowe”), liczby i trybu. Te trzy ostatnie cechy są podane w orzeczeniu zdania głównego, wobec którego INFINITIVE, GERUND i PARTICIPLE pełnią rolę podrzędną.

Trudności związane ze stosowaniem czasowników nieosobowych wynikają z ich podwójnej natury: „czasownikowej” (verbal) i „rzeczownikowej” (nominal). „Czasownikowo” funkcjonują one jako orzeczenie zdania podrzędnego (second predicate), a „rzeczownikowo” są używane jako podmiot zdania podrzędnego (subordinate subject), dopełnienie bliższe, dalsze, i przyimkowe (object: direct, indirect, prepositional), oraz wszelkiego rodzaju przydawki (complement, attribute, adjunct), które zastępują rzeczowniki, przymiotniki i przysłówki.

Czasowniki nieosobowe mogą występować jako:

pojedyncze słowa: TO CHEAT is immoral.

frazy:

TO OBEY THE LAW is everyone’s duty.

konstrukcje:

1. I want HIM TO GO. (dopełnienie + bezokolicznik)

2. HE was seen TO GO. (strona bierna)

3. FOR HIM TO GO is not good. (FOR + dopełnienie + TO + bezokolicznik)

4. WITHOUT/WITH A THING TO WORRY about,

He went home. (WITH/WITHOUT + podmiot + bezokolicznik):

Without you to consult, I would be completely lost.

With the mortgage paid, they could afford to go abroad

for their vacation.

(Wszystkie te funkcje i formy omówimy teraz szczegółowo, po kolei, zaczynając od bezokolicznika – poświęcając tym problemom następne kilkanaście spotkań.)

Wcześniej jednak, jeszcze kilka przykładów zredukowanych zdań podrzędnych w kontekście proponowanym przez jednego z najwybitniejszych współczesnych językoznawców, Jamesa D. McCawley’a:

I am amazed to find that this barbecued rattlesnake is delicious. (Ze zdziwieniem stwierdzam, że ten upieczony na ruszcie grzechotnik jest pyszny.)

Sam doesn’t expect to be easy for those punks to intimidate. (Sam nie spodziewa się, że będzie łatwo zastraszyć tych chuliganów.)

I’m ashamed of having left without saying goodbye to you. (Wstydzę się, że wyszedłem bez pożegnania się z tobą.)

I regret having been made to betray you. (íałuję, że zostałem zmuszony do zdradzenia ciebie.)

BEZOKOLICZNIK CZASOWNIKÓW PRZECHODNICH A FORMY NIEPERFEKTYWNE

Bezokolicznik czasowników przechodnich (the transitive infinitive) ma w języku angielskim, w stronie czynnej i biernej, cztery formy nieperfektywne (TO ASK, TO BE ASKING, TO BE ASKED, TO BE BEING ASKED?) i cztery perfektywne (TO HAVE ASKED, TO HAVE BEEN ASKING, TO HAVE BEEN ASKED, TO HAVE BEEN BEING ASKED?); znak zapytania przy dwóch z nich oznacza, że ich praktyczne zastosowanie jest bardzo, jeśli nie w ogóle, ograniczone.

Bezokoliczniki nieperfektywne wyrażają RÓWNOCZESNOŚĆ akcji z czasem wyrażonym w orzeczeniu dokonanym:

It does him good TO TAKE long walks.

It did him good TO TAKE long walks.

It has done him good TO TAKE long walks.

It will do him good TO TAKE long walks., etc.

Także zostają zachowane – omówione wcześniej – różnice wynikające z użycia formy ciągłej:

We are sorry to be leaving so soon, but we don’t want to be sitting here all day.

Natomiast bezokoliczniki w stronie czynnej i biernej często wyrażają podobne znaczenie, szczególnie po BE:

There’s a lot of work to do.

There’s a lot of work to be done.

Give me the names of the people to contact.

Give me the names of the people to be contacted.

Bezokoliczniki perfektywne wyrażają UPRZEDNIOŚĆ akcji w stosunku do czasu wyrażanego w orzeczeniu dokonanym. W dość dramatyczny sposób, np., potwierdził tę zasadę podekscytowany reporter amerykańskiej sieci informacyjnej CBS przekazując sprawozdanie z tragicznego trzęsienia ziemi w Kalifornii, które zdarzyło się 17 stycznia 1994 :

Unless you are lucky enough to have shopped yesterday, you do not have anything to eat now.

Porównajmy także :

I am glad to meet you. (Jestem rad (NOW), że poznaję ciebie (NOW).)

I am glad to have met you. (Jestem rad (NOW), że poznałem ciebie (BEFORE NOW).) Również:

I would like (NOW) to have seen it yesterday (THEN).

I would have liked (THEN) to have seen it (BEFORE THEN).

Oraz ciekawy przykład w formie ciągłej:

For about ten days we seemed to have been living on nothing.

A także w stronie biernej:

The money appears to have been stolen.

Po HOPED, a także czasownikach w czasie przeszłym wyrażających intencje i nadzieje, użycie bezokolicznika perfektywnego sugeruje, że nie doszło do ich spełnienia:

I hoped/expected/intended to have seen you before now. (Miałem nadzieję/spodziewałem się/zamierzałem spotkać się z tobą wcześniej, „…ale do tego nie doszło”.)

Warto również pamiętać o bezokolicznikach bez TO w pytaniach z WHY odnoszących się do teraźniejszości:

Why lose your temper over a little thing like that?

Why waste your time on this kind of work?

Why not go there right away?

Why not enjoy yourself?

Ale trzeba pamiętać, że podmiotem tych ciekawych konstrukcji musi być zawsze osoba zaangażowana w rozmowę, do której taka wypowiedź jest skierowana.

BEZOKOLICZNIK CZASOWNIKÓW PRZECHODNICH W ANGIELSKIM

W funkcji czasownikowej, bezokolicznik staje się drugim orzeczeniem (second predicate) w tych wypowiedziach, gdzie pierwszym orzeczeniem jest czasownik nieprzechodni. (Przy czasownikach przechodnich, bezokolicznik działa jako dopełnienie, w konstrukcjach typu: I want to go; I agreed to go. = I agreed I go.)

A oto kilka czasowników dokonanych, które są często używane jako nieprzechodnie i przyjmują drugie orzeczenie:

AGREE, HAPPEN, CHANCE, HESITATE, LONG, SEEM, APPEAR, etc.

The baby seems to be sleeping. (Wygląda na to, że dziecko śpi.)

The house appeared to be deserted. (Dom wydawał się porzucony.)

He happened to be out when I called. (Tak się zdarzyło, że on wyszedł, kiedy ja zatelefonowałem.)

She hesitated to tell anyone. (Wahała się powiedzieć komukolwiek.)

Porównajmy także znaczenia zależne od… „małego przecinka”:

I agreed to avoid a clash in the office. (Zgodziłem się, żeby uniknąć spięcia w biurze.)

I agreed, to avoid a clash in the office. (Zgodziłem się po to, aby uniknąć spięcia w biurze.)

Drugie orzeczenie występuje także w czterech specyficznych, wspomnianych już wcześniej konstrukcjach:

a) Pierwsza z nich, typu I want him to go. – pochodzi od łacińskiego „accusativus cum infinitive”. Czasownik przechodni w orzeczeniu przyjmuje tutaj dopełnienie, które równocześnie staje się podmiotem drugiego orzeczenia w formie bezokolicznikowej. Typowe czasowniki dla tej konstrukcji to:

ADVISE, ALLOW, ASK, BEAR, BEG, CAUSE, COMMAND, COMPEL, DARE, ENCOURAGE, EXPECT, FORCE, GET, (Would) HATE, INSTRUCT, INTEND, INVITE, KNOW, LEAVE, DIS/LIKE, MEAN, NEED, OBLIGE, ORDER, PERMIT, PREFER, PRESS, RECOMMEND, REMIND, REQUEST, TEACH, TELL, TROUBLE, URGE, WANT, WARN, WISH, etc.

Please, allow/permit me to go!

I asked/advised him to come.

Get her to stay for dinner if you can.

I’d like him to come.

I know him to be a fool.

They warned him not to come.

I told him to see a doctor.

Do you want/wish me to stay?, etc.

W ramach tej konstrukcji występują także czasowniki przechodnie „przyjmujące” bezokolicznik bez TO. Należą do nich czasowniki określające percepcję, typu HEAR, SEE, WATCH, FEEL, etc., a także HELP, HAVE (= „cause”), LET, MAKE, KNOW:

They heard him come.

I saw her cross the road.

Did you notice anyone leave the house?

She watched John do his homework.

They felt the house shake.

What makes you think so?

Will you help me clear the table?

They had/let/made Jim teach Mary.

I’ll have the plumber fix our boiler.

Let me go!

I’ve never known him behave so badly before.

Warto pamiętać, że po HELP może również wystąpić TO, co jednak jest bardziej prawdopodobne w British English, niż w American English: Please, help me (to) carry this box. Także możliwe jest użycie HELP bez dopełnienia: Would you like to help peel the potatoes? Natomiast TO BE może, ale nie musi wystąpić z takimi czasownikami jak: BELIEVE, CONSIDER, THINK, FIND, DECLARE, PROVE, JUDGE. Na przykład:

I believe John (to be) an honest man.

I believe John (to be) honest.

I found him (to be) unreliable.

Blaze thought John (to be) exceptionally smart.

We proved him (to be) wrong.

I judged it (to be) the biggest.

b) Druga z omawianych konstrukcji, np.: He is expected to come. – stanowi odpowiednik w stronie biernej struktur omawianych w punkcie „a”, i jest nazywana „nominativus cum infinitive”. Tutaj, przed bezokolicznikiem zawsze występuje TO, z wyjątkiem czasownika LET. (np. The grass was let grow.). Innymi słowy, niezależnie od pierwszego orzeczenia, bezokolicznik jest tutaj traktowany jako część rozbudowanego podmiotu – stąd nazwa „nominativus”:

He was made to do it. (= “He to do it, was made.”)

He was heard to come.

She is known to be a capable student.

You are not meant to translate it.

Ale znowu jest zachowana „dowolność” w użyciu TO BE przy wypowiedziach typu:

He was believed (to be) innocent.

Is he considered (to be) honest?

John was thought exceptionally smart.

A niektóre czasowniki, takie jak SAY, CALCULATE, REPUTE, mogą występować TYLKO w stronie biernej. Porównajmy:

He is said to be famous in his own country., pochodzi od, np.:

They say that he’s famous in his own country., a nie od:

*They say him to be famous…, co jest niegramatyczne.

Inne przykłady:

He was said to do it. (They said he did it.)

He was calculated to do it. (They calculate that he would…)

He was reputed to do it.

c) W trzeciej z omawianych konstrukcji, orzeczenie w formie bezokolicznikowej jest wprowadzane przyimkiem FOR: For him to go is not good. Tutaj, w przeciwieństwie do wypowiedzi typu There are several people to consult, gdzie podmiot bezokolicznika pozostaje nieznany, chcemy się dowiedzieć kto przeprowadzi konsultacje? Odpowiedź na to pytanie daje właśnie wprowadzenie przy pomocy FOR:

There are several people for you/me/him to consult.

Poza tym, takie dodatkowe oznaczenie podmiotu jest czasami po prostu konieczne, aby uniknąć nieporozumień: Na przykład w: The baby to eat is what we want., samo „the baby to eat” może zostać zrozumiane, jako To czego my chcemy, jest zjedzenie tego niemowlęcia. Natomiast FOR natychmiast uczyni sens tej wypowiedzi jasnym, i… jakże mniej drastycznym: For the baby to eat is what we want. (íeby to niemowlę jadło jest tym, czego my chcemy.) Podobnie :

I longed for somebody to come.

We wanted for something to happen.

She hadn’t planned for so many guests to arrive.

d) Czwarta z omawianych w tej części konstrukcji pełni funkcję przysłówka opisującego towarzyszące okoliczności. Nie jest ona zbyt często używana; najczęściej można ją spotkać jedynie w literaturze.

Miss Heythrop is below, Sir, with a carriage to take you home. (Panna Heythrop jest na dole, proszę pana, w karecie, żeby zabrać pana do domu.)

It was a quiet house now, with only his secretary to see to the meals, and not to take care of his business affairs. (Teraz dom stał się cichy; była tam jedynie jego sekretarka, żeby dopilnować posiłków, a nie po to, by zajmować się jego interesami.)

Without you to consult, I would be completely lost. (Nie mając ciebie, którego mogłabym się poradzić, stałabym się zupełnie zagubiona.)

SixPack English

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat rodzajnika zerowego, poprawić znajomość gramatyki i wynieść swój angielski na wyższy poziom, to zapraszamy do zapoznania się z ofertą naszych kursów SixPack English. To autorska metoda nauki języka angielskiego przeznaczona do samodzielnej nauki. Nasze kursy to lekcje wideo i audio, zeszyt ćwiczeń jest dodatkiem, który pomoże uporządkować Ci zdobytą wiedzę. Z kursami SixPack English w 3 miesiące przełamiesz bariery językowe i zaczniesz porozumiewać się bez stresu!